Инсоният бо кашфиётҳои зиёди техникиву илмӣ ду даҳаи асри ХХI-ро паси сар намуд. Суръати рушд нисбат ба он давраҳое, ки инсоният аз сар гузаронд, ҳоло зиёд гардидааст. Мутаассифона, дар баробари рушду пешрафт ва кашфиётҳои нодир ғайриихтиёр як қатор монеаҳое вуҷуд доранд, ки мубориза бар зидди он кори дастаҷамъиро талаб менамояд.

Коррупсия яке аз таҳдидҳои олами муосир ба ҳисоб рафта, амнияти мамлакатҳо ва минтақаҳоро зери хатар қарор додааст. Он тамоми мамлакатҳоро фаро гирифта, дар ҳар давру замон дар сатҳи мухталиф зоҳир мегардад. Он ҳам дар мамлакатҳои пешрафта ва ҳам дар мамлакатҳои рӯ ба инкишоф ба таври хоса таҷассум меёбад ва оқибатҳои он ба таври гуногун хулосагирӣ карда мешаванд.
Амалҳои коррупсионӣ ва худи коррупсия ҳамчун падидаи ҳаёти ҷамъиятӣ хоси ҳамаи давру замонҳо ва кишварҳо мебошад. Фақат сатҳ ва доираи зуҳури он вобаста  ба масъалаҳо ва ҳолатҳои инкишофи мамлакатҳо ба таври гуногун намудор мегарданд. Таърихи таълимоти сиёсӣ оид ба масъалаи мазкур намунаҳои бешумор нишон дода, давраҳои инкишофи таърихи амалҳои коррупсиониро барҷаста зоҳир менамоянд, ки дар таълимот ва доктринаҳои сиёсӣ таҷассум ёфтаанд. Намунаҳои барҷастаи онро дар тамаддунҳои аҳди қадим, ба монанди Мисри қадим, Хитойи қадим, Ҳинди қадим, Рим ва Юнони қадим мушоҳида намудан мумкин аст ва ҳамзамон таълимоти иҷтимоӣ, бахусус, таълимоти сиёсию ҳуқуқӣ ва динӣ оид ба падидаи мазкур ғояҳо ва намунаҳои барҷастаро пешкаш менамояд.
Қадимтарин нишонаҳо дар бораи коррупсия дар навиштаҷотҳои Бобулистони қадим дида мешавад. Ҷуноне ки аз матнҳои навишташудаи ҳазораи 3 п.а.м., бармеояд, подшоҳи ҳамонвақтаи Шумер Урукагин ба амалҳои коррупсионии судяҳо ва мансабдорони давлатӣ, ки пардохтҳои ғайриқонуниро талаб мекарданд, мубориза мебурд. Ҳокимони Мисри Қадим низ ба чунин мушкилот дучор омада буданд. Ҳуҷҷатҳое, ки дар ҷараёни тадқиқоти бостоншиносӣ ёфт шуда буданд, аз зуҳуроти азими коррупсия дар Байтулмуқаддас пас аз асорати бобулиён аз ҷониби яҳудиён дар солҳои 597-538 шаҳодат медиҳад.
Ҳатто китобҳои муқаддаси динҳои гуногун оид ба ин мушкилот масъалагузорӣ менамоянд. Чуноне ки дар китоби муқаддаси дини насронӣ “Инҷил” оид ба ришвахӯрӣ ва беадолатиҳои амалдорону маъмурони давлатӣ омадааст: “Ман медонам, ки ҷурму ҷиноятҳо чи қадар зиёданд ва гуноҳи Шумо сангин; Шумо худ ришва мегиред, вале шахси камбағал ва ҷӯяндаи адолатро аз дар меронед”.
Зикри манъи ин зуҳуроти номатлуб дар Қуръони карим, ки барои мардуми мусулмонон дастурамали ҳаётӣ ба ҳисоб меравад, дар оёти 188-сураи Бақара баёни худро ёфтааст: “Ва амволи хешро дар миёни хеш ба ноҳақ махӯред ва амволи худро ба ҳокимон марасонед, (яъне ба ришва) то порае аз амволи мардумонро ба ситам бихӯред ва шумо медонед”. Паёмбари Ислом Муҳаммад (с.а.с) низ фармудаанд: “Ришвагиранда, ришвадиҳанда ва миёнравии байни ҳарду дар оташи дӯзаханд”.
Яъне коррупсия ин баҳри ҳимоя аз манфиатҳои шахсӣ қурбон намудани манфиатҳои миллӣ мебошад. Яъне истифода аз мансаб ва ҳокимият ба хотири қонеъ намудани манфиатҳои шахсӣ аст. Коррупсия ба амалишавии ҳуқуқҳои шаҳрвандон барои иштирок дар ҳаёти сиёсӣ ва мудирияти давлат, озодии сухан, матбуот, ҳуқуқи муроҷиат ба мақомоти давлатӣ таъсири манфӣ мерасонад.
Коррупсия дар муассисаҳои таълимӣ монеаи ҷиддӣ дар роҳи таъмини таҳсилоти босифат барои ҳама аст. Амалҳои зараровар, аз қабили ришвахӯрӣ ва сӯйистифода аз қудрат эътимоди толибилмро ба низоми маориф коҳиш дода, метавонад ба руҳияи онҳо таъсири манфӣ расонад. Аз нигоҳи иқтисодӣ, фасод дар ин соҳа метавонад ба рушди иқтисодии кишвар таъсири манфӣ расонад ва принсипҳои рақобат, навоварӣ ва сармояи инсонии босифатро вайрон намояд. Ҷиноятҳои хусусияти коррупсионидошта дар баробари экстремизму терроризм барои ҷомеа бениҳоят хавфноканд ва барои татбиқи орзую ормонҳои ватандӯстонаю некбинона баҳри рушди кишвар монеа эҷод менамоянд.
Ҳамзамон, бояд гуфт, ки саркашӣ аз хизмати ҳарбӣ тавассути воситаҳои коррупсионӣ аз вайронкуниҳои баробарии вазифаи шаҳрвандон дар ҳифзи Ватан далолат мекунанд.
Коррупсия ба он гуруҳи ҷиноятҳое дохил мешавад, ки бо мурури замон рушд ёфта, содиршавии он бештар ба вазъи иқтисодии давлат алоқамандӣ дорад.
Бо истифода аз омӯзиши таҷрибаи кишварҳои ҷаҳон якчанд вижагиҳои хоси мубориза бо коррупсияро метавон ҷудо намуд:
Аз ҷумла дар Дания принсипе дар соҳаи пешгирии фасод вуҷуд дорад, ки тибқи он ҳар касе, ки ҳатто ба фасод гумонбар мешавад, фавран аз вазифа сабукдӯш карда мешавад. Илова бар ин, дар Дания институтҳо ва кодексҳои ахлоқӣ амал мекунанд, ки дар онҳо шаъну шарафи шахсони мансабдор афзалият доранд. Шаҳрвандон низ дар мубориза бар зидди коррупсия дар сатҳи ҳукумати подшоҳӣ эътироф мекунанд.
Тибқи кодекси ҷиноятии Дания барои ришваситонӣ, қаллобӣ, сӯйистифода аз мақоми хизмати давлатӣ ҷазои ҷиноятӣ пешбинӣ карда шудааст. Моддаи 122-и Қонуни мазкур шахсеро, ки ба хизматчии давлатӣ пора пешниҳод кардааст бо ҷарима ва ё маҳрумият аз озодӣ ба муҳлати 3 сол ҷаҳо медиҳад. Маҳз ба воситаи чунин тадбирҳои муассир Дания тайи чанд соли охир дар мубориза ба фасод дар ҷаҳон мавқеи пешсафро ишғол мекунад.
Ҳамчунин, тибқи моддаи 276-и Кодекси ҷиноятии Норвегия, ба даст овардани фоида барои худ ё шахси дигар тавассути мавқеи хизматӣ ё вобаста ба кор, вазифа ё пешниҳоди чунин имтиёз ба шахсе, ки мансаб ё вазифаро иҷро мекунад, ҷазо дода мешавад. Шахсе, ки пора мегирад ва ҳам шахсе, ки пора пешниҳод мекунад, ҷазо дода мешавад. Содир кардани амали коррупсионӣ аз ҷониби субъекти норвегӣ берун аз Шоҳигарии Норвегия низ ҷазо дода мешавад.
Намунаи дигари муборизаи самаранок бо коррупсия таҷрибаи Сингапур мебошад, ки ба воситаи он дар соҳаҳои гуногун бо дастовардҳои назаррас ноил гардидааст. Дар кишвар пас аз дарёфти истиқлоли соли 1965 ҳолатҳои коррупсионӣ дар сатҳи хеле баланд буд. Яке аз муборизон, асосгузори давлати Сингапур, сарвазир (солҳои 1965-1990) ва рамзи мубориза бо коррупсия дар ин кишвар Ли Куан Ю мебошад, ки яке аз суханҳои машҳури ӯ чунин аст: “Мехоҳед коррупсияро мағлуб кунед, омода бошед, ки дӯстон ва хешовандони худро ба зиндон фиристед”. Ли Куан Ю барои аз байн бурдани коррупсия кӯшишҳои зиёд намуда, ҷомеаи суннатии кишвари худро аз урфу одатҳои қадима баровард. Коҳиш додани ҳолатҳои коррупсионӣ аз хизматчиёни давлатӣ оғоз шуд, дар аввал кормандони давлатӣ вазифадор шуданд, ки аз даромаду дороиҳои аъзои оилаи худ, инчунин, надоштани қарз ба мақомоти дахлдор ҳар сол ҳисобот диҳанд.
Дар маҷмуъ, таҷрибаи кишварҳои ҷаҳон нишон медиҳад, ки коррупсия ҳамчун таҳдид барои ҷомеа ва ҳамаро фарогиранда буда, мубориза бар зидди он танҳо дар сурати дастаҷамъӣ самаранок ҳисобида мешавад. Аз ин лиҳоз, дар баробари давлат, ташкилотҳои ҷамъиятӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ ва худи мардум низ барои мубориза ба ин падидаи номатлуб масъул мебошанд.

Судяи суди ноҳияи Шоҳмансури шаҳри Душанбе

Раҳмон М.

Тарбияи ватандӯстӣ, фаъолияти мураттаб ва мақсаднок барои ташаккули дарки баланди ватандӯстӣ дар тафаккури шаҳрвандон, ҳисси садоқат ба Ватан, омода будан ба адои қарзи шаҳрвандию уҳдадориҳои конститутсионӣ барои ҳимояи манфиатҳои Ватан нигаронида шудааст, мебошад.

Дар ҳақиқат, ватандӯстӣ ифодакунандаи эҳсосоти гарм, яъне ҳолати рӯҳии инсон, муҳаббати вай нисбат ба Ватан, арзишҳои миллӣ ва таърихию фарҳангӣ мебошад. Ин ҳиссиёт, одатан дар шахс аз оила ба вуҷуд меояд ва ҳангоми аз тарафи давлат қабул кардани барномаю стратегия ва қонунҳо барои огоҳӣ доштан ва такмилу муқовимат нишон додан бар зидди ҳамагуна таҳдиду амалҳои номатлуб бедор карда мешавад.

Яке аз ҳадафҳои “Соли маърифати ҳуқуқӣ” эълон гардидани соли 2024 пеш аз ҳама роҳандозӣ намудани корҳои тарғиботиву ташвиқотӣ оид ба сиёсати ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон, махсусан қонунҳои соҳаҳои алоҳида ҷиҳати баланд бардоштани ҳисси шаҳрвандӣ ва ташаккули тарбияи ватандӯстии шаҳрвандон ба ҳисоб меравад.

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон арзишҳои тарбияи ватандӯстӣ, аз қабили ҳифзи ватан, ҳимояи манфиатҳои миллӣ, таъмини сулҳу субот, тамомияти арзии давлатро дарбар гирифта, дар он ҷиҳати тақвияти ҳимоя ва ҳифзи Ватан, арзишҳои миллӣ ва манфиатҳои давлату ҷомеа муқаррарот пешбинӣ гардидааст.

Бояд зикр намуд, ки Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тарбияи ватандӯстии шаҳрвандон”, принсипҳо ва самтҳои тарбияи ватандӯстӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, асосҳои ҳуқуқӣ ва ташкилии онро муқаррар намуда, муносибат вобаста ба ташкили заминаҳои ҳуқуқӣ, иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва танзими фаъолиятро дар соҳаи тарбияи ватандӯстӣ муайян намудааст.

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тарбияи ватандӯстии шаҳрвандон”, мафҳуми ватандӯстиро ҳамчун муҳаббати шахс ба Ватан, сарзамин ва халқ, ҳифз намудан аз душман ва ба манфиати онҳо содиқона хизмат кардан, муқаррар намудааст.

Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун фарзанди вафодору содиқи миллат, пайваста бо сухан ва амалҳои неки хеш собит месозанд, ки Ватанро чун гавҳари ноёб ҳифз намуда, барои рушду тараққиёт, баланд бардоштани нуфузу эътибори он тамоми қувваю иродаи худро равона намудан лозим аст.

Аз ҷумла, Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намудаанд, ки танҳо шахси воқеан ватандӯст метавонад дилсӯзона ва бо тамоми ҳастӣ ҳифзи амният ва ободии Ватани худро таъмин созад.

Ватандӯстӣ боиси пешрафту ободии кишвар, ваҳдати миллӣ ва таҳкими давлатдорӣ мегардад. Тоҷикистон дар роҳи таҳкими худ ба ватандӯстии халқи азизи тоҷик такя мекунад, ки он дар пешниҳоди ташаббусҳои созанда, ҳифзи рамзҳои давлатӣ, муқаддасоти миллӣ ва дастовардҳои истиқлолият, ширкат варзидан дар ҳаёти сиёсиву иҷтимоии Тоҷикистони азиз бо дасту дили гарм ва нерӯи созанда, ҳимоя кардани амнияти давлат ва шарафу номуси ватандорӣ, худро эмин нигоҳ доштан аз ҳама хавфу хатарҳои номатлуби ҷаҳони муосир, таҷассум меёбад.

Мавриди зикр аст, ки Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо мақсади роҳандозӣ намудани тарбияи ватандӯстии шаҳрвандон, аз ҷумла ҷавонон дар ҷомеа марҳила ба марҳила тадбирҳо андешида, заминаҳои сиёсию ҳуқуқӣ, иқтисодию иҷтимоӣ ва фарҳангии ин равандро бомаром фароҳам оварда истодааст.

Тадбирҳои судманд дар ин самт қабули Консепсияи миллии тарбия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2006, “Барномаи давлатии тарбияи ватандӯстӣ ва таҳкими ҳувияти миллии ҷавонони Тоҷикистон барои солҳои 2018-2022”, “Стратегияи сиёсати давлатии ҷавонон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон то соли 2020”, “Консепсияи миллии сиёсати ҷавонон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон” ва қабули ду санади муҳиму стратегӣ дар ин самт дар соли 2022 — “Барномаи миллии рушди иҷтимоии ҷавонон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2022-2026” ва “Барномаи давлатии тарбияи ватандӯстӣ ва таҳкими ҳувияти миллии ҷавонони Тоҷикистон барои солҳои 2023-2027” маҳсуб меёбанд.

Татбиқи барномаҳои давлатӣ оиди ватандӯстӣ собит месозанд, ки усулҳои нави кор бо ҷомеа ва тадбири самарабахш таҳия ва амалӣ карда мешаванд, чунки дар ниҳоди ҷомеа эҳсоси ватандӯстӣ ва ифтихор аз давлатдории миллӣ маскан гирифта, қабл аз ҳама бояд аз забон, таърих ва фарҳанги арзишманди халқи тоҷик огоҳии бештаре дошта бошанд.

Бо ин назардошт, чунин муносибатҳо бевосита дар сатҳи санадҳои қонунгузорӣ ва барномавӣ давра ба давра муайян, муқаррар ва раванди мазкур ҷоннок карда шудааст.

Тарбияи ватандӯстии шаҳрвандон бо назардошти вазъи сиёсии мураккаб ва ҳассоси ва ҷаҳон, воқеаҳои пешгӯинашавандаи раванди ҷаҳонишавӣ, бо фарогирии мафҳумҳои тарбияи маънавӣ, ахлоқӣ, шаҳрвандӣ, ватандӯстӣ ва меҳнатдӯстӣ омили асосии таъмини истиқлолу озодӣ, сулҳу субот, тамомияти арзӣ, амнияти давлат, таъмини рушди устувор, татбиқи механизмҳои иқтисодӣ ва бақои давлатдории миллист.

Бо эҳтирому меҳру муҳаббати беандоза ба Тоҷикистони азиз мебояд, қарзи инсонӣ, вазифаи шаҳрвандӣ ва рисолати имонии хешро барои ҳифзи Истиқлоли Тоҷикистони орому озод равона намуда, барои эҳёи арзишҳои миллӣ, дарки баланди онҳо, ташаккули худшиносии миллӣ, такмили ҳисси садоқат ба Ватан, омода будан ба адои қарзи шаҳрвандию уҳдадориҳои конститутсионӣ барои ҳимояи манфиатҳои Ватан равона намуда, мафҳумҳои ватандӯстӣ ва рушдро шиори кору фаъолияти ҳаррӯзаи худ қарор диҳем.

Судяи Суди ноҳияи Шоҳмансури шаҳри Душанбе

Толибзода Дилошуб Абдурашид

Имрӯз, 18 майи 2025 кормандони Суди Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар чорабинии ҷумҳуриявии Дави Миллӣ, ки бахшида ба Рӯзи ҷавонони Тоҷикистон баргузор гардид, фаъолона ширкат варзиданд.